OKUMA TÜRLERİ
- Sesli Okuma:
Sesli okuma, gözle algılanıp zihinle kavranan kelime ve kelime gruplarının anlam özelliklerine ve diğer özelliklere göre konuşma organları tarafından seslendirilmesidir.
- İçten Sesli Okuma (Yarı Sesli Okuma)
İçten sesli okuma da bir tür sesli okumadır. Gözün kavradığı kelime ve kelime gruplarını okuyucunun kendi duyabileceği kadar sesli veya zihinden seslendirerek okumasıdır. Bu okuma türünde de ses organları devrede olduğu için okuma hızı düşüktür ve ayrıca geriye dönüşler çoktur.
- Sessiz Okuma
Sessiz okuma, ses organlarından yararlanmadan, parmak, baş ve gövde hareketleri yapmadan, yalnızca gözle anlamaya yönelik yapılan okuma türüdür.
Sessiz okuma, daha çabuk anlamaya ve kavramaya yöneliktir. Günümüzde okumadan kastedilen de budur. Okuma eğitiminin en önemli amaçlarından birisi sesiz okuma alışkanlığının kazandırılması ve geliştirilmesidir.
- Hızlı Okuma
Hızlı okuma, belirli bir zamanda daha fazla kelime okuma ve anlama faaliyetidir.
Hızlı okuma çalışmalarının temelinde de daha çok alanı görüp anlama vardır. Hızlı okumanın asıl geliştirilebilir olduğu alan sessiz okumadır.
OKUMA YÖNTEM VE TEKNİKLERİ
SESSİZ OKUMA
Sessiz okumada amaç, öğrencilerin akıcı ve hızlı okumalarını sağlamaktır.
Sessiz okuma, göz hareketlerine ve beyinde meydana gelen okuma sürecine dayanmaktadır.
Bu süreçte;
Öğrencilerin başkalarını rahatsız etmeden okumalarına dikkat edilmesi gerekir. Öğrencilerinizin kitapla göz arasındaki mesafeyi (yaklaşık 30 cm) doğru ayarlayıp ayarlamadığını kontrol ediniz.
Bu mesafeyi sürekli olarak ayarlayamayan öğrencilerin bir göz bozukluğu olabileceğini düşünerek velileriyle görüşünüz.
Öğrencilere; okurken başlarını oynatmamalarını, dudaklarını kıpırdatmamalarını, parmak veya kalemle takip etmemelerini, sırada dik oturmalarını hatırlatınız.
Öğrencinin bunlar dışında yapacağı her hareket, onun gizli sesli okuyucu olduğunu gösterir ve okuma hızı gelişemez. Öğretmenin bu duruma dikkat etmesi gerekir.
SESLİ OKUMA
Amaç;
Öğrencilerin okunan metinde geçen kelimelerin nasıl telâffuz edildiğini ve hangi bağlamda kullanıldığını anlamalarını sağlamaktır.
Sesli okuma, öğrencilerin okuma seviyesini belirlemeye yardımcı olurken, dinleyenlerin zihinsel faaliyetlerinin gelişmesine de katkı sağlar.
Öğrencilerin düzgün konuşma yeteneğini geliştirir. Sesli ve güzel okuma, dinleyicilerin konuya ilgi duymasını sağlar ve okuma zevki uyandırır.
Öğrencilere sesli okuma çalışması yaptırılırken aşağıdaki noktalara dikkat edilmelidir:
- Noktalama işaretlerine uyarak okuma
- Vurgu ve tonlamalara dikkat etme
- Kelimeleri tam ve eksiksiz okuma
ŞİİR OKUMA
Şiir, ses akışını ve ritim unsurlarını yoğun bir biçimde taşıması nedeniyle diğer metin türlerinden ayrılır. Şiir okumak, ses ahengini fark etmektir. Ses ve anlamı kaynaştırmak, uygun kelime ve hecelerde vurgu yapmak, şiir okumanın önemli unsurlarıdır. Şiir, kendine özgü bir üslûpla ve verilmek istenen ana duyguyu yansıtan bir ses tonuyla okunmalıdır. Şiirler, vezinli ve kafiyeli şiirlerin okunuşu ile serbest şiirin okunuşu arasındaki farkı göz önünde bulundurularak okutulmalıdır.
GÖZ ATARAK OKUMA
Göz atarak okumada amaç, öğrenciye konuyu ana hatlarıyla kavratmaktır. Öğrenci, önce metnin başlığına bakar; uzunluğu ve biçimi inceleyerek metni şekil bakımından değerlendirir. Metnin konusunu anlamak için gözler hızla metin üzerinde gezdirilir. Zihinde oluşan soruların cevabı olabilecek cümleler bütün olarak okunur. Böylece ayrıntılar atlanarak ana fikre ulaşılmış olur. Öğretmen, metnin ana fikrinin bulunması için belirli bir süre verir. Bu süre sonunda öğrencilerin verdikleri cevaplar tartışılır ve ana fikir söylenir.
ÖZETLEYEREK OKUMA
Özetleyerek okumada amaç, konunun ana hatlarının kavranmasıdır (5N 1K).
Metni okumaya başlamadan önce tahtaya;
“Metinde geçen şahıs ve varlıklar kimler/nelerdir?”
“Olaylar nerede ve ne zaman geçmektedir?”
“Metnin giriş ve sonuç bölümlerinde ne tür değişiklikler olmuştur?” gibi sorular yazılır.
Öğrencilerden metni dinlerken veya okurken bu soruların cevaplarını bulmaya çalışmaları istenir.
Okuma süreci zaman zaman kesintiye uğratılarak öğrencilere okunan bölümün özetini çıkarmaları için süre verilir.
Okuma bittikten sonra, her bölümün özetini bir veya iki cümle ile yeniden ifade etmeleri ve bu cümleleri birleştirerek tek bir paragrafa dönüştürmeleri istenir.
Metin ikinci kez okunur ve öğrenciler özetlemeleriyle ilgili gerekli düzeltmeleri yaparlar.
NOT ALARAK OKUMA
Not alarak okuma sayesinde öğrenciler okuma sürecinde etkin kılınabilir. Sesli ve sessiz okuma sırasında öğrencilerden, okuma amaçlarına göre not almaları istenir.
Sesli okuma öncesinde öğrencilere, metnin türü ve konusu hakkında bilgi verilerek not alma sırasında dikkat etmeleri gereken noktalara değinilir.
Öğretmen, önemli cümleleri veya bölümleri ikinci kez okuyarak öğrencilerin dikkatini çeker. Okuma sonunda öğrencilerin aldıkları notlardan yararlanması sağlanır.
İŞARETLEYEREK OKUMA
İşaretleyerek okuma yönteminin kullanıldığı metinlerde öğrencilerden anahtar kelime ve kavramları tespit etmeleri ve önemli gördükleri yerleri belirlemeleri istenmelidir.
TAHMİN EDEREK OKUMA
Tahmin ederek okuma yönteminde amaç, öğrencileri okuma sürecinde etkin kılmak için metinde geçen duygu, düşünce ve olaylarla ilgili merak uyandırmaktır.
SORU SORARAK OKUMA
Soru sorarak okuma yönteminde okuma öncesinde ve sürecinde öğrencilere sorular hazırlatılır. Öğrencilerin metin üzerinde düşünmeleri ve metni anlamaları sağlanır.
SÖZ KOROSU
Söz korosu yönteminde amaç, öğrencilerin okuma ve birlikte çalışma becerilerinin geliştirilmesidir. Bir şiir veya düz yazı bölümlere ayrılarak bir grup öğrenci tarafından birlikte okunur (Gençliğe Hitabe).
İlköğretim ikinci kademede “koro okumaları” özel bir yere sahiptir. Bu, öğrencilerin kendilerini ifade ederken utanma, sıkılma, heyecanlanma gibi duygularını kontrol etmelerini sağlayan ve konuşmaya hazırlayan, bazı özel konuşma bozukluklarını düzeltmesine yardımcı olan bir çalışmadır.
OKUMA TİYATROSU
Okuma tiyatrosu, öğrencilerin metnin yapısını, dilini ve metinde yer alan şahıs ve varlık kadrosunun özelliklerini anlamalarını sağlamayı amaçlamaktadır. Metin okunduktan sonra diyaloglara dönüştürülerek tiyatro metni hâline getirilir.
Metnin içeriğiyle ilgili değişiklik yapılmaz, konuşma cümlelerinden ve olaylardan hareketle diyaloglar oluşturulur. Her öğrenci okuyacağı bölüme hazırlanır.
Öğrenciler, okudukları bölümde vermeleri gereken duyguyu, metnin bağlamından hareketle açıklayabilmelidir.
EZBERLEME
Amaç:
Öğrencilerin hafızalarını güçlendirmek, kültürel ve edebî değere sahip metinlerdeki cümle yapılarını ve söz varlığını kavrayarak Türkçeyi doğru, güzel ve etkili kullanmalarını sağlamaktır.
Öğrencilerin seviyelerine, ilgi ve ihtiyaçlarına yönelik olarak belirlenen metinler (şiirler, kısa düz yazılar, güzel sözler vb.), belirli bir süre içinde öğrenciler tarafından ezberlenir. Ezberlenen metinler, sınıf içi veya sınıf dışı etkinliklerde sunulur.
METİNLERLE İLİŞKİLENDİRME
Metinlerle ilişkilendirme yönteminde amaç; öğrencilerin, okudukları metinle diğer metinler arasında ilişki kurmasını sağlayarak düşünme becerilerini geliştirmektir. Metin okunduktan sonra öğrencilere, daha önce okudukları diğer metinlerle ne gibi benzerliklerinin olduğu sorulur.
TARTIŞARAK OKUMA
Amaç: Öğrencilerin, metinde işlenen konuyla ilgili bilgi, duygu ve düşüncelerini başkalarıyla paylaşmalarını ve onların bilgi ve görüşlerinden yararlanarak farklı bakış açıları kazanmalarını sağlamaktır (Tartışma Tekniği)
Bütün öğrencilerin tartışmaya katılması ve birbirlerinin düşüncelerine saygı duyması sağlanır.
ELEŞTİREL OKUMA
Amaç: Öğrencilere okudukları hakkında soru sorma alışkanlığı kazandırarak konu hakkında düşünmelerini sağlamak; konuyu olumlu ve olumsuz yanlarıyla ve tarafsız bir bakış açısıyla değerlendirerek kendi doğrularını buldurmaktır.
Metin okunurken öğrenciler, katılıp katılmadıkları yerleri belirler ve zihinlerinde oluşan sorulara cevap ararlar.
METİNLERARASILIK
Metinlerarasılık metinlerin anlamının başka metinler tarafından şekillendirilmesidir. Bir yazarın önceki bir metni ödünç alması ve dönüştürmesi için kullanılabildiği gibi bir metni okuyan bir okurun bir başka metne başvurması için de kullanılabilmektedir. Bu ilişki farklı medyaların metinleri arasında kurulduğunda “Medyalararasılık” olarak adlandırılır.
ŞİİRSEL SÖYLEM (FİGÜRATİF DİL)
Bir metni “edebi” yapan figüratif dildir. Figüratif dil, günlük konuşma dilinden farklı olan dildir. İmgelerin bol olması, sapmalara çokça yer verilmesi ve söz sanatlarının alabildiğine çok kullanılması ile figüratif dil, bir “üst dil” derecesindedir. Figüratif dil ile ilgili olarak yaptığımız bu tarif, söz sanatlarından daha çok “şiir”i ilgilendirmektedir. Bu da şu anlama gelir: “Üst dil” genelde “edebiyat dili” olarak görülürse de, bu terim daha çok (özelde) “şiirle” ilgilidir.
Bir dil şu niteliklerle figüratif dil (şiir dili) haline gelir : “İmgeler”, “Sapmalar”, “Benzetmeler, İstiareler (Metaforlar)”, “Mecaz-ı Mürseller (Düz Değişmeceler, Ad Aktarmaları)”, “Göndermeler (Metin dışı nesnel bağdaşıklıklar)” vs…
METAFOR
Bir kavramın anlatılmasında benzer özelliklerinden dolayı başka kavramların kullanılmasıdır. Genellikle görsel ya da somut ifadelerle anlatımı kuvvetlendirme amacıyla kullanılır.)
İstiare ya da ödünçleme de denebilir.
HİKAYE HARİTASI
1) Sahne ve Zaman: Olay nerede ve ne zaman oluyor?
2) Ana ve yardımcı karakterler: Hikâyedeki insanlar, hayvanlar vb.,
3) Başlangıç olayı: Olayın, problemin başlangıcı,
4) Problem: Hakkında hikâyenin yazıldığı durum,
5) Problemi çözme teşebbüsleri,
6) Sonuç,
7) Ana fikir,
8) Reaksiyon.