Aydınlanma Çağı Ve Din
Din, aydın despotların aydınlanma çağının ruhuna en sadık kaldıkları bir alandır. Tanrının varlığı konusunda genellikle şüpheci davranan filozoflar, kilisenin devlet ve toplum üzerindeki ağırlıklı etkisine hep karşı çıkmışlardır. Filozoflar gibi hükümdarlar da inanç konusunda çoğu kez kayıtsız kalmışlar, imparatorluklara göre farklı biçimde uygulanan yeni dinsel bir hoşgörü çağını başlatmışlardır. Ortodoks Rusya’da, II. Katerina farklı din ve mezheplere serbestlik tanımış, Katolik ülkelerden kovulan Cizvitler’i ülkesine kabul etmiş, Osmanlılar’dan ele geçirilen topraklarda Müslümanlar’a mescit ve camilerim koruma hakkını tanımış, geleneksel toplumdakinin tersine eski inananlar üzerindeki işkenceleri durdurmuştur. Ancak Ortodoks Kilisesi’ne karşı Büyük Petro’nun izlediği politikayı sürdürerek kilisenin mallarına el koymuş, bazı yetkilerini kısıtlamıştır. Avusturya-Macaristan İmparatorluğu’nda II. Joseph, din ve vicdan özgürlüğünü tanıyan bir ferman yayımlamıştır. Bu fermana göre Protestanlar ve Ortodokslar kendi okullarını kurabilecekler, Yahudi gençler üniversiteye gidebileceklerdi. Buna karşın, II. Joseph, Roma’yla (Papa) olan ilişkilerini en alt düzeye indirmiş, Katolik Kilisesi’ni imparatorluk yönetimine bağlamıştı. Öte yandan kuşkucu düşüncelerini saklamayan II. Friedrich de Prusya’da din ve vicdan özgürlüğünü tanımıştı. Koyu Katolik bir ülke olan İspanya’da III. Carlos, özellikle kilisenin toplum üzerindeki rolünü en aza indirmeye dayanan bir politika izledi.
Işık ve Din
Dünya dinleri ve başlıca törenleri, ibadet biçimleri (yanda). Bu alegori, insanları hemcinslerine karşı saygılı ve hoşgörülü olmaya çağırıyor, hatta teşvik ediyor. 18. yüzyılda Avrupa tüm dünyaya gözlerini açmıştı. Uçsuz bucaksız alanların sistemli biçimde keşfedilmesi, Ruslar’ı çeşitli halklarla, özgün kültür ve dinlerle karşı karşıya getirdi. Sibirya’da egemen din Şamanlık’b. Samanlık, doğaüstü varlıklarla ilişki kurma yeteneğine, hastalıkları iyileştirme gücüne ve topluma kötülük taşıyan ruhlarla mücadele ettiklerine inanılan ve adlarına Şaman denilen din adamları çevresinde oluşmuş bir inanç sistemiydi.
Cizvitler
16. yüzyılda kurulan bir tarikatın mensuptan olan Cizvitler, Çin’e kadar gitmeyi başaran büyük misyonerlerdir. Latin Amerika’da, yerlileri esir tüccarlarına karşı korumak için bir kardeşlik devleti kurmuşlardır. Yalnızca Papa’nın otoritesini tanırlar ve yerel kilise yönetimleriyle ilişki kurmazlar. 18. yüzyılda etkileri öylesine güçlü ve yaygın bir duruma gelmişti ki, bu Papa’nın devletlerin içişlerine bir müdahalesi olarak algılanmış, 1767’de Fransa ve Portekiz’den; Polonya ve daha sonra da Fransa büyükelçisi olan Ansikiopedistler’le aynı düşünceleri paylaşan, politikacı ve diplomat Kont Pedro Aranda’nın (1719-1798) baskıları sonucu İspanya’dan sınır dışı edilmişlerdir. Cizvitler, Katolikler’in azınlıkta olduğu Prusya ve Rusya’ya kabul edilmiş, Papa 1773’te tarikatı yasaklamıştır. Tarikat 1814’te yeniden serbest bırakılmıştır.
Felsefi Masonluk
Lonca bağımsız olarak Ortaçağ meslek birlikleri modeli temelinde İngiltere’de kuruldu. Yukarıdaki madalyonun üzerinde kurucusunun mesleğiyle ilgili olarak bazı aletlere yer verilmiştir. Bu aletlerden her biri Masonluk’la ilgili bir değeri ifade eder; örneğin gönye dürüstlüğün, pergel evrenin merkezinin, düzeç dengenin, merdiven ilerlemenin, kitap bilginin simgesidir. Güneş aydınlanmayı ifade eder. Evrenin büyük mimarının gözü sahneye hâkimdir. Aralarında yardımlaşma ve insan severlik temelinde bir araya gelen Masonlar, aydınlanma düşüncesinin Avrupa’da yaygınlaşması için çok çalışmışlardır. Kendi içlerinde localar halinde örgütlenirler; bir locaya üye olan her mason, sosyal statüsü ne olursa olsun ötekinin kardeşidir.
Viyana Locasında
Prens Esterhazy ile kompozitör Mozart yan yana görülüyor (Mozart’ın “Sihirli Flüt” operası mason felsefesinin özünü yansıtan çok iyi bir örnektir. Masonluk hiyerarşisi içinde yükselmek için nasıl çeşitli aşamalardan geçmek gerekiyorsa, operanın kahramanları da ideal insanlığa ulaşmadan önce çeşitli denemelerden geçmek, çeşitli olaylarla karşılaşmak zorundadır.